تست‌های غربالگری برای تشخیص زودهنگام اتیسم
فهرست مطالب
مقدمه
اتیسم یک اختلال رشد عصبی است که بر مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و رفتاری کودک تأثیر می‌گذارد. تشخیص دیرهنگام اتیسم معمولاً باعث می‌شود فرصت طلایی مداخله زودهنگام از دست برود. در سال‌های اولیه زندگی، مغز کودک انعطاف‌پذیری بالایی دارد و هرگونه مداخله می‌تواند تأثیر چشمگیری در آینده کودک داشته باشد. به همین دلیل، تست‌های غربالگری به عنوان ابزارهای اولیه برای شناسایی نشانه‌های هشداردهنده طراحی شده‌اند. این تست‌ها تشخیص قطعی نیستند، اما والدین و پزشکان را آگاه می‌کنند که کودک نیاز به بررسی تخصصی بیشتری دارد.
چرا غربالگری زودهنگام اهمیت دارد؟
اهمیت غربالگری زودهنگام در این است که کودک در دو سال اول زندگی سریع‌ترین رشد عصبی را دارد. اگر مشکلاتی مثل نداشتن تماس چشمی، تأخیر در زبان، یا رفتارهای تکراری در همین دوران شناسایی شود، می‌توان با جلسات گفتاردرمانی، کاردرمانی و آموزش به والدین مسیر رشد را تغییر داد.
به عنوان مثال، کودکی که در ۱۸ ماهگی تشخیص داده می‌شود و وارد برنامه مداخله زودهنگام می‌شود، شانس بیشتری برای یادگیری مهارت‌های ارتباطی دارد تا کودکی که بعد از ۴ سالگی شناسایی شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی ۶ ماه تأخیر در شروع مداخله می‌تواند تفاوت قابل توجهی در مهارت‌های زبانی ایجاد کند.
رایج‌ترین تست‌های غربالگری اتیسم
از میان ابزارهای غربالگری، برخی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- M-CHAT: پرسشنامه‌ای مخصوص والدین، برای کودکان ۱۶ تا ۳۰ ماهه.
- STAT: آزمون تعاملی کوتاه با بازی و تعامل مستقیم با کودک.
- CAST: پرسشنامه‌ای برای کودکان سنین مدرسه (۴ تا ۱۱ سال).
- Q-CHAT: نسخه کوتاه‌تر و سریع‌تر برای غربالگری اولیه.
توضیح جزئی‌تر درباره هر تست
M-CHAT
این تست شامل بیش از ۲۰ سوال است که والدین باید به آن‌ها پاسخ دهند. سوالاتی مانند: «آیا کودک شما وقتی چیزی می‌خواهد، به آن اشاره می‌کند؟» یا «آیا کودک شما هنگام بازی با شما تماس چشمی برقرار می‌کند؟». اگر پاسخ‌ها نشان دهد کودک چندین رفتار کلیدی را ندارد، نیاز به بررسی دقیق‌تر خواهد بود.
STAT
این آزمون در محیطی شبیه بازی اجرا می‌شود. درمانگر اسباب‌بازی‌ها را در اختیار کودک قرار می‌دهد و واکنش‌های او را به درخواست‌ها، تقلید حرکات و اشتراک‌گذاری هیجانات بررسی می‌کند. به عنوان مثال، اگر درمانگر توپ را به سمت کودک غلت دهد و کودک هیچ پاسخی نشان ندهد، می‌تواند نشانه‌ای از مشکل در تعامل اجتماعی باشد.
CAST
این تست بیشتر برای کودکان بزرگ‌تر طراحی شده است. سوالاتی مانند «آیا کودک شما بیشتر وقت‌ها به تنهایی بازی می‌کند؟» یا «آیا او علاقه‌ای به بازی‌های خیالی دارد؟» از والدین یا معلمان پرسیده می‌شود. این تست به ویژه برای کودکانی که در مدرسه مشکلات اجتماعی یا زبانی دارند بسیار ارزشمند است.
Q-CHAT
این پرسشنامه نسخه کوتاه‌تر M-CHAT است و برای غربالگری سریع‌تر به کار می‌رود. در مراکز بهداشتی یا مطب پزشکان عمومی، می‌توان از Q-CHAT استفاده کرد تا موارد مشکوک شناسایی شوند و سپس کودک برای ارزیابی تخصصی معرفی گردد.
مثال‌های واقعی از اجرای تست‌ها
- در M-CHAT، مادر کودکی گزارش داد که فرزندش هیچ‌وقت به اشیایی که او نشان می‌دهد توجه نمی‌کند. این علامت هشدار نیازمند بررسی بیشتر بود.
- در STAT، کودکی وقتی درمانگر تلاش کرد بازی «بای بای کردن» را تقلید کند، هیچ پاسخی نشان نداد؛ این نشانه ضعف در مهارت تقلید بود.
- در CAST، معلمی متوجه شد که کودک در کلاس هرگز در بازی‌های گروهی شرکت نمی‌کند و به همین دلیل پرسشنامه نتایج مشکوکی نشان داد.
نقش والدین در غربالگری
والدین بیشترین زمان را با کودک سپری می‌کنند و بنابراین دقیق‌ترین اطلاعات را در مورد رفتارهای روزمره او دارند. برای اینکه تست‌های غربالگری دقیق‌تر باشند، والدین باید رفتارهای کودک را به طور منظم مشاهده و حتی یادداشت کنند. ضبط ویدئو از موقعیت‌هایی مثل بازی، غذا خوردن یا تعامل با دیگران نیز می‌تواند به متخصصان کمک کند.
مثال: پدری که متوجه شده کودک سه ساله‌اش هنگام صدا کردن نامش هرگز برنمی‌گردد، این نکته را در پرسشنامه ثبت کرده و همین موضوع سرنخی برای تشخیص زودهنگام شده است.
سن مناسب برای انجام تست‌ها
آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند که غربالگری رشد و اتیسم در همه کودکان در سنین ۱۸ و ۲۴ ماهگی انجام شود. با این حال، اگر علائم هشداردهنده زودتر ظاهر شوند (مثل نداشتن غان و غون در ۱۲ ماهگی یا عدم اشاره در ۱۵ ماهگی)، غربالگری حتی در سنین پایین‌تر هم ضروری است.
نکته مهم این است که غربالگری یک بار کافی نیست؛ کودکانی که در معرض خطر هستند باید در فواصل منظم دوباره بررسی شوند.
نقش گفتاردرمانگر پس از غربالگری
اگر نتیجه غربالگری مشکوک باشد، ارزیابی کامل توسط گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و روان‌شناس انجام می‌شود. گفتاردرمانگر مهارت‌های زبانی، توجه مشترک و توانایی‌های ارتباطی کودک را به طور تخصصی بررسی می‌کند. سپس برنامه‌ای متناسب با نیازهای کودک طراحی می‌شود که می‌تواند شامل جلسات درمانی، آموزش به والدین و استفاده از بازی‌های تعاملی باشد.
بدون مراجعه به متخصص، تست‌های غربالگری تنها یک هشدار باقی می‌مانند و به بهبود وضعیت کودک کمکی نخواهند کرد.
جمع‌بندی
تست‌های غربالگری مانند M-CHAT، STAT، CAST و Q-CHAT ابزارهای ارزشمندی برای شناسایی زودهنگام نشانه‌های اتیسم هستند. این تست‌ها تشخیص قطعی نمی‌دهند، اما می‌توانند والدین و پزشکان را نسبت به نیاز کودک به ارزیابی تخصصی آگاه کنند. تشخیص زودهنگام فرصت طلایی برای مداخله و رشد مهارت‌های زبانی و ارتباطی کودک فراهم می‌کند. والدین باید علائم هشدار را جدی بگیرند و در صورت لزوم به گفتاردرمانگر مراجعه کنند. تنها با همکاری والدین و متخصصان می‌توان مسیر رشد کودک را بهبود بخشید.