کاهش حرکات تکراری (استریوتایپی) در کودکان اتیسم با تمرین‌های ساده

فهرست مطالب

مقدمه

حرکات تکراری یا استریوتایپی یکی از بارزترین ویژگی‌هایی است که در بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم مشاهده می‌شود. این حرکات از تکان دادن دست‌ها گرفته تا چرخیدن‌های مکرر، ممکن است برای کودک حس آرامش یا لذت به همراه داشته باشد. اما وقتی این رفتارها شدید شوند، می‌توانند فرصت‌های یادگیری، برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی را کاهش دهند.
والدین اغلب نگران هستند که آیا باید این حرکات را متوقف کنند یا آن‌ها را بپذیرند. پاسخ این است که حذف کامل حرکات تکراری نه لازم است و نه ممکن، بلکه هدف ما کاهش شدت آن‌ها و جایگزینی با فعالیت‌های هدفمندتر است.

تشخیص اتیسم با یک نگاه

حرکات تکراری (استریوتایپی) چیست؟

استریوتایپی به رفتارهای حرکتی یا گفتاری تکراری و غیرکاربردی گفته می‌شود. برخی از رایج‌ترین نمونه‌ها عبارت‌اند از:

• تکان دادن سریع دست‌ها شبیه بال زدن
• حرکات مکرر سر یا بدن
• چرخیدن مداوم دور خود
• ضربه زدن به اشیاء یا کوبیدن پاها
• اکولالیا یا تکرار مداوم کلمات و جملات بدون قصد ارتباطی

مثال: کودکی که هنگام شادی یا اضطراب، دست‌هایش را بارها و بارها جلوی صورتش تکان می‌دهد.

۱۰ زنگ خطر گفتاردرمانی در کودکان اتیسم؛ 

چرا کودکان اتیسم حرکات تکراری دارند؟

دلایل متعددی می‌تواند پشت این رفتارها باشد:

• خودتنظیمی: برخی کودکان برای کاهش اضطراب یا هیجان شدید به این حرکات پناه می‌برند.
• جستجوی تحریک حسی: برای برخی، این رفتارها نوعی بازی حسی هستند. مثل خیره شدن به چراغ برای تجربه تحریک بینایی.
• خستگی یا بی‌حوصلگی: وقتی کودک فعالیت دیگری ندارد، به سمت رفتارهای تکراری می‌رود.
• مشکل در بیان نیاز: وقتی کودک نمی‌تواند با گفتار یا زبان بدن پیامش را منتقل کند، حرکات تکراری جایگزین می‌شوند.

مثال: کودکی که در محیط شلوغ فروشگاه برای کاهش استرس شروع به کوبیدن پاها می‌کند.

تأثیر حرکات تکراری بر رشد کودک

این رفتارها اگرچه گاهی بی‌خطرند، اما در بسیاری مواقع اثرات منفی به همراه دارند:

• کودک به جای یادگیری مهارت‌های ارتباطی، وقت زیادی را صرف حرکات غیرهدفمند می‌کند.
• در تعاملات اجتماعی، دیگران ممکن است کودک را متفاوت یا عجیب ببینند و این می‌تواند به انزوای اجتماعی منجر شود.
• حرکات شدید مثل کوبیدن سر به دیوار حتی می‌تواند خطر جانی داشته باشد.

بنابراین مدیریت این حرکات نه تنها به رشد زبان و ارتباط کمک می‌کند، بلکه امنیت جسمی و روانی کودک را هم تضمین می‌نماید.

تمرین‌ها و راهکارهای ساده برای کاهش حرکات تکراری

راهکارها باید ساده، تکرارشونده و مناسب شرایط روزانه کودک باشند. برخی از تمرین‌های موثر عبارت‌اند از:

• جایگزینی رفتار: وقتی کودک دست‌هایش را تکان می‌دهد، می‌توان توپ نرم یا عروسک فشار دادنی به او داد. این کار نیاز حسی او را پاسخ می‌دهد اما رفتارش را هدفمندتر می‌کند.
• بازی‌های حرکتی: فعالیت‌هایی مثل دویدن، لی‌لی یا پریدن روی ترامپولین می‌توانند انرژی ذخیره‌شده را آزاد کنند.
• تمرین‌های آرام‌سازی: تنفس عمیق، ماساژ یا فشار آرام روی شانه‌ها به کودک کمک می‌کند هیجاناتش را کنترل کند.
• مشغول‌سازی با کار هدفمند: پازل، لگو یا نقاشی باعث می‌شود تمرکز کودک به فعالیت دیگری معطوف شود.

تمرینات توجه و تمرکز برای کودک اتیسم

مثال‌های عملی از تمرین‌ها و اهداف آن‌ها

• مثال ۱: کودک روی میز ضربه می‌زند. والدین یک طبل کوچک به او می‌دهند.
  هدف: تبدیل رفتار تکراری به فعالیت موسیقایی هدفمند.
• مثال ۲: کودک دایره‌وار می‌چرخد. والدین بازی «چرخ و توقف» اجرا می‌کنند و در پایان کودک باید بنشیند.
  هدف: کنترل تدریجی بر رفتار تکراری.
• مثال ۳: کودک مدام به چراغ خیره می‌شود. والدین چراغ قوه را در بازی «پیدا کن نور» استفاده می‌کنند.
  هدف: تغییر رفتار منفعل به بازی مشارکتی.

نقش والدین در مدیریت حرکات تکراری

والدین باید رفتار را سرکوب نکنند، بلکه با صبر و درک به آن پاسخ دهند. نکاتی که والدین باید رعایت کنند:

• زمان و علت بروز حرکات را یادداشت کنند تا الگوها مشخص شود.
• به جای «نه گفتن» مداوم، جایگزین جذاب معرفی کنند.
• با تشویق کلامی یا پاداش کوچک، رفتارهای جایگزین را تقویت کنند.
• کودک را در فعالیت‌های گروهی و اجتماعی قرار دهند تا انرژی او تخلیه شود.

تأثیر ابزارهای دیجیتال و زمان توصیه‌شده استفاده

تلویزیون و موبایل می‌توانند باعث افزایش حرکات تکراری شوند، زیرا کودک در حالت منفعل می‌ماند. طبق توصیه‌های رسمی:

• زیر ۱۸ ماه: هیچ استفاده‌ای جز تماس تصویری توصیه نمی‌شود.
• ۱۸ تا ۲۴ ماه: استفاده محدود و فقط با والدین.
• ۲ تا ۵ سال: حداکثر یک ساعت در روز، برنامه آموزشی و همراهی والدین.
• ۶ سال به بالا: زمان محدود بسته به شرایط، همراه با جایگزین‌هایی مثل ورزش یا بازی.

مثال: به جای اینکه کودک یک ساعت به انیمیشن نگاه کند، والدین می‌توانند ۲۰ دقیقه برنامه آموزشی ببینند و سپس آن را با نقاشی از شخصیت‌های کارتونی ادامه دهند.

مدت زمان توصیه شده استفاده از ابزار های دیجیتال در سنین مختلف

نقش گفتاردرمانی و کاردرمانی

کاهش حرکات تکراری تنها با تمرین‌های خانگی کافی نیست. گفتاردرمانگر می‌تواند با آموزش مهارت‌های ارتباطی به کودک کمک کند نیازهایش را به شکل درست بیان کند. کاردرمانگر هم تمرین‌های حسی-حرکتی تخصصی ارائه می‌دهد تا کودک انرژی خود را بهتر مدیریت کند.
در واقع، همکاری والدین و درمانگران بهترین نتیجه را به همراه دارد.

ده تمرین برای شروع گفتار کودک اتیسم

جمع‌بندی

حرکات تکراری بخشی از واقعیت زندگی کودکان اتیسم هستند. ما به جای تلاش برای حذف کامل، باید شدت و تکرار آن‌ها را کاهش دهیم و مسیر رشد کودک را هموارتر کنیم. تمرین‌های ساده و خانگی کمک زیادی می‌کنند، اما مراجعه به گفتاردرمانگر و کاردرمانگر ضروری‌ترین گام برای دستیابی به پیشرفت واقعی است. تنها با تمرین در خانه، بدون ارزیابی تخصصی، نمی‌توان انتظار تغییر چشمگیر داشت.