۱۰ تمرین برای شروع ارتباط و گفتار کودک اتیسم
فهرست مطالب
مقدمه
کودکان دارای اختلال طیف اتیسم در رشد مهارت‌های ارتباطی و گفتاری با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. با وجود این، تمرین‌های هدفمند و روزمره می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا اولین قدم‌ها را در مسیر ارتباط مؤثر بردارند. در این مقاله، ۱۰ تمرین ساده ولی مؤثر را معرفی می‌کنیم که والدین می‌توانند در خانه اجرا کنند. در هر بخش هدف تمرین، روش انجام و یک مثال کاربردی آورده شده است تا والدین بتوانند راحت‌تر از آن استفاده کنند.
۱. تمرین تماس چشمی
هدف: ایجاد ارتباط اولیه و توجه مشترک بین کودک و والد.
تماس چشمی یکی از مهم‌ترین پایه‌های برقراری ارتباط است. بسیاری از کودکان اتیسم از نگاه مستقیم اجتناب می‌کنند. برای تقویت این مهارت، اسباب‌بازی یا خوراکی مورد علاقه کودک را نزدیک صورت خود نگه دارید تا برای گرفتن آن به شما نگاه کند. به محض برقراری تماس چشمی، او را با لبخند، آغوش یا کلمات مثبت تشویق کنید.
مثال: توپ را نزدیک صورت خود نگه دارید و بگویید: «می‌خوای توپ؟ پس نگام کن.» وقتی نگاه کرد، توپ را بدهید.
۲. استفاده از حرکات بیانگر (Gesture)
هدف: تقویت زبان غیرکلامی و آماده‌سازی برای گفتار.
کودکان پیش از شروع گفتار، از حرکات ساده بدن برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند. حرکاتی مثل «بای‌بای کردن»، «اشاره کردن» یا «دست زدن» می‌توانند شروع خوبی برای تعامل باشند. هر زمان کودک حرکتی انجام داد، آن را با کلمات همراه کنید تا بین حرکت و گفتار ارتباط ایجاد شود.
مثال: وقتی کودک دست تکان می‌دهد، شما بگویید: «بای‌بای مامان.»
۳. تقلید صداهای ساده
هدف: افزایش آگاهی کودک از تولید صدا و لذت بردن از تقلید.
کودکان اتیسم معمولاً به صداهای جالب مثل صدای حیوانات یا اشیاء علاقه نشان می‌دهند. با بازی‌های ساده تقلید صدا می‌توانید آن‌ها را به تولید صوت تشویق کنید. ابتدا خودتان صدا بسازید، سپس صبر کنید تا کودک تقلید کند.
مثال: بگویید: «گاو می‌گه مووو» و صبر کنید تا کودک تکرار کند یا تلاش کند صدا درآورد.
۴. بازی با اسباب‌بازی‌های تعاملی
هدف: تقویت ارتباط دوسویه و استفاده از کلمات در بستر بازی.
بازی بهترین راه برای آموزش گفتار است. اسباب‌بازی‌هایی مثل توپ، ماشین یا عروسک، فرصت خوبی برای آموزش کلمات ساده و دستورات هستند. هنگام بازی، از جملات کوتاه و واضح استفاده کنید.
مثال: توپ را قل بدهید و بگویید: «بگیر توپ!» وقتی کودک توپ را برگرداند، بگویید: «آفرین، توپ دادی.»
۵. آواز و شعرخوانی
هدف: یادگیری کلمات از طریق ریتم و تکرار.
ریتم و آهنگ به حافظه زبانی کودک کمک می‌کند. می‌توانید آهنگ‌های کودکانه بخوانید و جاهایی را عمداً خالی بگذارید تا کودک آن را پر کند. این روش به کودک فرصت می‌دهد کلمات را در بستر موسیقی یاد بگیرد.
مثال: بخوانید «اتل متل…» و صبر کنید کودک بگوید «توتوله».
۶. استفاده از کارت‌ها و تصاویر
هدف: افزایش دایره واژگان و ایجاد ارتباط بین تصویر و کلمه.
کارت‌ها و تصاویر ابزار عالی برای آموزش زبان به کودکان اتیسم هستند. یک کارت با تصویر حیوان یا غذا نشان دهید و از کودک بخواهید انتخاب کند. وقتی کودک اشاره کرد یا صدا درآورد، شما آن را به کلمه تبدیل کنید.
مثال: کارت موز را نشان دهید. کودک به کارت اشاره می‌کند و شما می‌گویید: «آفرین، موز.»
۷. تمرین انتخاب کردن
هدف: افزایش توانایی تصمیم‌گیری و شروع درخواست کلامی.
انتخاب کردن یکی از مراحل اولیه در شکل‌گیری ارتباط است. با نشان دادن دو شیء و پرسیدن «کدومو می‌خوای؟» می‌توانید کودک را به بیان خواسته‌ها تشویق کنید. اگر کلمه نگفت، شما جای او بگویید تا یاد بگیرد.
مثال: کودک دست به توپ می‌زند، شما بگویید: «توپ، توپ می‌خوای.»
۸. بازی‌های نوبتی
هدف: یادگیری مهارت‌های اجتماعی و پایه‌گذاری مکالمه.
نوبت‌گیری یکی از اصول اساسی مکالمه است. بازی‌های ساده مثل قل دادن توپ یا پرتاب حلقه به کودک یاد می‌دهد که هرکس باید منتظر نوبت خودش بماند. در هر مرحله با جملات کوتاه مثل «نوبت من» و «نوبت تو» به او کمک کنید.
مثال: توپ را به سمت کودک قل بدهید و بگویید: «نوبت تو!»
۹. استفاده از موقعیت‌های روزمره
هدف: تعمیم مهارت‌ها به زندگی واقعی و یادگیری کاربردی کلمات.
موقعیت‌های روزمره بهترین فرصت برای آموزش زبان هستند. هنگام غذا خوردن، لباس پوشیدن یا رفتن به پارک، می‌توانید کلمات و جملات ساده را به کودک یاد بدهید. این کار باعث می‌شود زبان برای کودک کاربردی و ملموس شود.
مثال: وقتی کودک به سمت یخچال می‌رود، بپرسید: «شیر می‌خوای یا آب؟»
۱۰. قصه‌گویی تعاملی
هدف: تقویت تخیل، افزایش واژگان و تمرین درک مطلب.
قصه‌گویی باعث می‌شود کودک در فضایی لذت‌بخش با کلمات جدید آشنا شود. از کتاب‌های تصویری کوتاه استفاده کنید و هنگام خواندن، از کودک بخواهید بخش‌هایی از داستان را تقلید یا تکمیل کند. می‌توانید با صدای حیوانات یا حرکات نمایشی، قصه را جذاب‌تر کنید.
مثال: هنگام دیدن تصویر سگ بگویید: «سگ – هاپ هاپ» و کودک را تشویق کنید تکرار کند.
جمع‌بندی
تمرین‌های معرفی شده می‌توانند به شروع ارتباط و گفتار در کودکان اتیسم کمک کنند. با این حال، باید توجه داشت که این تمرین‌ها به تنهایی کافی نیستند. اصلی‌ترین و مهم‌ترین اقدام، مراجعه به گفتاردرمانگر متخصص است. تنها یک گفتاردرمانگر می‌تواند ارزیابی دقیق انجام دهد، برنامه درمانی فردی طراحی کند و تمرین‌های خانگی را به صورت هدفمند هدایت کند.
والدین با تمرین در خانه می‌توانند مسیر رشد کودک را هموار کنند، اما بدون مداخله تخصصی گفتاردرمانی، پیشرفت مورد انتظار اتفاق نخواهد افتاد.
بیشتر بخوانید:
آشنایی با انواع اوتیسم و ویژگی‌های گفتاری و زبانی آن ها
۱۰ زنگ خطر گفتاردرمانی در کودکان اتیسم؛