۱۰ زنگ خطر گفتاردرمانی در کودک اتیسم و نقش آن در رشد ارتباط و زبان
مقدمه
اختلال طیف اتیسم (ASD) یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی است که بر نحوه تعامل، ارتباط و رفتار کودکان اثر می‌گذارد.
بسیاری از والدین اولین نشانه‌ها را در زمینه زبان و برقراری ارتباط مشاهده می‌کنند. گاهی کودکی دیر صحبت می‌کند، به نامش پاسخ نمی‌دهد یا فقط واژه‌هایی را که شنیده تکرار می‌کند.
شناخت زنگ خطرهای گفتار و زبان در کودکان اتیسم اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مداخله زودهنگام از طریق گفتاردرمانی می‌تواند مهارت‌های ارتباطی را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد.
۱۰ زنگ خطر گفتاردرمانی در کودکان اتیسم
۱. عدم تماس چشمی مؤثر
تماس چشمی یکی از اولین نشانه‌های ارتباط غیرکلامی است. کودک معمولی وقتی اسمش را صدا می‌زنند، به چشمان والدین نگاه می‌کند. اما کودک اتیسم اغلب از نگاه مستقیم اجتناب می‌کند.
مثال: مادر به کودک یک سال و نیمه‌اش لبخند می‌زند و می‌گوید «بخند عزیزم»؛ اما کودک بدون نگاه به مادر همچنان با چرخاندن چرخ‌های ماشین اسباب‌بازی‌اش مشغول است.
۲. تأخیر در شروع گفتار
اکثر کودکان بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی اولین کلمات خود را بیان می‌کنند. در حالی که کودک اتیسم ممکن است تا ۲ یا حتی ۳ سالگی هیچ واژه‌ای نگوید. این تأخیر می‌تواند نشانه‌ای از نیاز فوری به مداخله باشد.
مثال: کودکی در دو سالگی هنوز هیچ کلمه‌ای نگفته و فقط با گریه یا کشیدن دست مادر نیازش را بیان می‌کند.
۳. تکرار طوطی‌وار (اکولالیا)
برخی کودکان اتیسم جملاتی را که از تلویزیون یا اطرافیان می‌شنوند بارها تکرار می‌کنند، بدون اینکه معنای آن را بفهمند.
مثال: وقتی به او می‌گویند «دوست داری آب بخوری؟» به جای پاسخ، چند بار جمله «آب بخوری» را تکرار می‌کند.
۴. بی‌تفاوتی به نام خود
یکی از هشدارهای مهم این است که کودک به نام خود واکنشی نشان نمی‌دهد. حتی وقتی چند بار با صدای بلند صدا زده می‌شود، ممکن است همچنان سرگرم فعالیت خودش باقی بماند.
مثال: پدر در حیاط بارها نام کودک سه‌ساله‌اش را صدا می‌زند، اما کودک بدون توجه همچنان به تماشای چرخش برگ‌ها مشغول است.
۵. ضعف در حرکات بیانگر (Gestures)
کودکان طبیعی برای اشاره به اسباب‌بازی یا درخواست چیزی از دست یا انگشت خود استفاده می‌کنند. اما کودکان اتیسم اغلب این رفتار را ندارند.
مثال: کودک به جای اینکه به توپ اشاره کند، دست مادر را می‌گیرد و به سمت توپ می‌برد.
۶. نداشتن بازی‌های وانمودی
بازی‌های وانمودی مثل غذا دادن به عروسک یا وانمود به رانندگی نشانه رشد تخیل و زبان هستند. کودک اتیسم ممکن است به جای این فعالیت‌ها، اشیا را فقط ردیف یا مرتب کند.
مثال: کودک سه‌ساله به جای اینکه با عروسکش حرف بزند، فقط مدام آن را روی زمین می‌خواباند و بلند می‌کند.
۷. مشکل در گرفتن نوبت در مکالمه
گفت‌وگو یک تبادل دوطرفه است، اما کودک اتیسم یا خیلی حرف می‌زند و اجازه پاسخ نمی‌دهد یا کاملاً ساکت می‌ماند.
مثال: وقتی از او پرسیده می‌شود «اسمت چیه؟» به جای پاسخ، فقط سؤال را تکرار می‌کند.
۸. محدودیت دایره واژگان
کودکان اتیسم معمولاً واژگان محدودی دارند و پیشرفت آن‌ها کند است.
مثال: کودکی چهار ساله فقط چند کلمه مثل «بده» و «نه» بلد است، در حالی که همسالانش جمله‌های چندکلمه‌ای می‌سازند.
۹. الگوهای غیرعادی گفتار
برخی کودکان اتیسم با لحن یکنواخت یا آهنگ غیرطبیعی صحبت می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود گفتارشان مصنوعی یا عجیب به نظر برسد.
مثال: وقتی خوشحال هستند هم با صدای یکنواخت و بدون هیجان می‌گویند «خوشحالم».
۱۰. مشکل در درک زبان
کودک ممکن است کلمات و جملات ساده را درک نکند و دستورات را اجرا نکند.
مثال: مادر می‌گوید «لیوانت را بیار» اما کودک یا واکنشی نشان نمی‌دهد یا به جای لیوان، اسباب‌بازی دیگری می‌آورد.
نقش گفتاردرمانی در رشد زبان و ارتباط کودکان اتیسم
۱. تقویت مهارت‌های غیرکلامی
گفتاردرمانگر تمرین‌هایی مثل بازی‌های چشم در چشم یا تمرین‌های اشاره به تصاویر انجام می‌دهد تا کودک یاد بگیرد با حرکات ساده ارتباط برقرار کند.
۲. آموزش کاربرد زبان در موقعیت‌های واقعی
کودک یاد می‌گیرد زبان فقط کلمات نیست، بلکه ابزاری برای درخواست، پرسیدن یا پاسخ دادن است.
مثال: در جلسه درمان، گفتاردرمانگر با قرار دادن خوراکی در جعبه، کودک را تشویق می‌کند که با گفتن «باز کن» نیازش را بیان کند.
۳. افزایش دایره واژگان
با تصاویر، کتاب‌ها و بازی‌های تعاملی، واژگان کودک گسترش داده می‌شود.
مثال: هنگام نقاشی از میوه‌ها، گفتاردرمانگر نام میوه را می‌گوید و کودک آن را تکرار می‌کند.
۴. بهبود مهارت‌های اجتماعی
گفتاردرمانی به کودک کمک می‌کند نوبت در مکالمه را رعایت کند و احساساتش را بیان کند.
مثال: در بازی گروهی، کودک یاد می‌گیرد بعد از حرف هم‌کلاسی‌اش، نوبت خود را بگیرد.
مدت زمان توصیه‌شده استفاده از ابزارهای دیجیتال
سازمان جهانی بهداشت (WHO) و انجمن اطفال آمریکا (AAP) توصیه‌های زیر را ارائه داده‌اند:
- زیر ۱۸ ماه: استفاده از صفحه‌نمایش به جز تماس ویدئویی ممنوع است.
- ۱۸ تا ۲۴ ماه: فقط همراهی والدین و برنامه‌های آموزشی با کیفیت مجاز است.
- ۲ تا ۵ سال: حداکثر یک ساعت در روز، با نظارت والدین.
- بیش از ۶ سال: تعیین زمان‌بندی مشخص و جلوگیری از تداخل با خواب، تغذیه و فعالیت‌های اجتماعی.
در کودکان اتیسم این محدودیت‌ها اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا آن‌ها ممکن است به ابزارهای دیجیتال وابستگی شدید پیدا کنند و فرصت‌های تعامل زنده با اطرافیان را از دست بدهند.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر کودک شما چند مورد از زنگ خطرهای بالا را نشان می‌دهد یا پیشرفت زبانی او بسیار کند است، لازم است هرچه سریع‌تر با یک گفتاردرمانگر متخصص مشورت کنید.
مداخله زودهنگام می‌تواند به شکل چشمگیری مهارت‌های زبانی و ارتباطی را بهبود دهد.
جمع‌بندی
۱۰ زنگ خطر گفتاردرمانی در کودکان اتیسم شامل نشانه‌هایی مانند عدم تماس چشمی، تأخیر گفتاری، اکولالیا و ضعف در درک زبان است. شناخت این علائم برای والدین بسیار حیاتی است.
گفتاردرمانی با تقویت مهارت‌های غیرکلامی، گسترش دایره واژگان و آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند مسیر رشد این کودکان را متحول کند.
همچنین مدیریت صحیح زمان استفاده از ابزارهای دیجیتال نقش مهمی در پیشگیری از تأخیرهای زبانی و ارتباطی دارد.
برای مشاوره تلفنی رایگان در مورد کودک اتیسم با ما در تماس باشید. 09023219790