افزایش توجه در کودکان: راهکارها، نشانه‌ها و نقش گفتاردرمانی
توجه، یکی از مهارت‌های پایه‌ای ذهنی در کودکان است که نقش مهمی در یادگیری، رشد زبانی، اجتماعی و تحصیلی آن‌ها دارد. اختلال در توجه می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات بسیاری در ارتباط، یادگیری و رفتار کودک شود. در این مقاله به بررسی مفهوم توجه، انواع اختلالات توجه، عوامل مؤثر بر آن، نشانه‌ها و راهکارهای تقویت آن، به ویژه از دیدگاه گفتاردرمانی می‌پردازیم.
توجه چیست و چرا اهمیت دارد؟
تعریف توجه
توجه توانایی ذهن برای تمرکز بر یک محرک یا فعالیت خاص در یک بازه زمانی مشخص است. این مهارت به کودک کمک می‌کند تا اطلاعات را دریافت، پردازش و ذخیره کند و از حواس‌پرتی جلوگیری کند.
اهمیت توجه در رشد کودک
- یادگیری مؤثر: کودکانی که توجه خوبی دارند، بهتر می‌توانند مفاهیم درسی و زبانی را یاد بگیرند.
- رشد زبانی: توجه، پایه‌ی درک و بیان زبان است.
- کنترل رفتار: کودک با توانایی تمرکز، رفتارهایش را بهتر کنترل می‌کند.
- تعامل اجتماعی: درک نشانه‌های اجتماعی و پاسخ مناسب به آن‌ها نیازمند تمرکز است.
اختلال توجه چیست؟
تعریف اختلال توجه
اختلال توجه، وضعیتی است که در آن کودک دچار مشکلاتی در تمرکز، حفظ توجه، و مدیریت حواس‌پرتی می‌شود. این اختلال ممکن است با بیش‌فعالی (ADHD) همراه باشد یا نباشد.
انواع اختلالات توجه در کودکان
1. اختلال کم‌توجهی (AD)
در این حالت کودک دچار بی‌توجهی مداوم است، بدون آنکه حتماً بیش‌فعالی داشته باشد. این کودکان معمولاً ساکت هستند ولی تمرکز ندارند.
2. اختلال بیش‌فعالی همراه با نقص توجه (ADHD)
این نوع ترکیبی از کم‌توجهی و فعالیت بیش از حد است. کودکان ADHD معمولاً بی‌قرار، پرتحرک و زود حواس‌پرت هستند.
3. اختلال تمرکز شنیداری
کودک در این حالت در تمرکز بر محرک‌های شنیداری دچار مشکل است. این موضوع ممکن است به صورت عدم درک درست گفتار یا ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل‌ها ظاهر شود.
عوامل مؤثر در ایجاد اختلال توجه
عوامل ژنتیکی و عصبی
- سابقه خانوادگی اختلال توجه یا ADHD
- عملکرد نامناسب نوروشیمیایی مغز
- ناهنجاری‌های ساختاری در قشر پیش‌پیشانی
عوامل محیطی
- محرک‌های زیاد مانند تلویزیون و موبایل
- برنامه‌ی نامنظم روزانه
- کمبود خواب و تغذیه نامناسب
عوامل روان‌شناختی
- اضطراب و استرس
- تجربه آسیب‌های روحی یا جسمی
- مشکلات ارتباطی خانوادگی یا آموزشی
نشانه‌های کم‌توجهی در کودکان
- دشواری در تمرکز بر تکالیف یا بازی‌ها
- نادیده گرفتن صحبت‌ها یا پاسخ ندادن
- فراموش‌کاری و گم‌کردن وسایل
- بی‌نظمی در انجام کارها
- زود حواس‌پرت شدن
بررسی نسبت تتا به بتا در نوار مغزی (EEG) و ارتباط آن با توجه
امواج مغزی و انواع آن
مغز انسان دارای امواج الکتریکی مختلفی است که با دستگاه EEG (نوار مغزی) قابل اندازه‌گیری هستند:
- امواج بتا (Beta): مربوط به تمرکز و فعالیت شناختی.
- امواج تتا (Theta): بیشتر در حالت رویاپردازی و خواب‌آلودگی دیده می‌شوند.
نسبت تتا به بتا چیست؟
نسبت تتا به بتا (Theta/Beta Ratio) شاخصی است برای سنجش تعادل بین این دو موج. در کودکان دارای ADHD، این نسبت اغلب بالاتر از حد نرمال است، یعنی مغز بیشتر در حالت غیرمتمرکز فعالیت می‌کند.
کاربرد درمانی
- استفاده در تشخیص کمکی اختلال توجه
- به‌کارگیری در نوروفیدبک برای آموزش تمرکز
- تنظیم درمان‌های گفتاردرمانی یا روان‌شناختی
راهکارهای تقویت توجه در کودکان
1. تنظیم محیط یادگیری
- کاهش صداهای مزاحم
- ایجاد نظم و فضای کاری مشخص
2. زمان‌بندی و ساختار روزانه
- برنامه‌ی منظم برای خواب، بازی و تکالیف
- استفاده از جدول‌های تصویری
3. بازی‌درمانی و تمرین‌های تمرکزی
- پازل، لگو، بازی‌های حافظه
- بازی‌های تقلیدی و نوبتی
4. تغذیه مناسب
- مصرف اسیدهای چرب امگا ۳
- کاهش مصرف قند و افزودنی‌ها
5. تمرینات آرام‌سازی ذهن
- تنفس عمیق
- مدیتیشن کودکانه و یوگا
6. تقویت زبان و شناخت
بازی‌های زبانی، داستان‌گویی، و تمرین‌های شنیداری می‌توانند تمرکز کودک را در زمینه‌های زبانی و شناختی افزایش دهند.
نقش گفتاردرمانی در بهبود توجه کودکان
ارزیابی تخصصی
گفتاردرمانگر با آزمون‌های تخصصی، میزان توجه شنیداری، درک زبانی و عملکرد شناختی کودک را می‌سنجد.
طراحی برنامه درمانی فردی
برنامه درمانی شامل تمرینات تمرکز، تقویت زبان و مهارت‌های شناختی متناسب با نیازهای کودک است.
آموزش والدین و معلمان
گفتاردرمانگر به خانواده و مدرسه آموزش می‌دهد تا محیط مناسب برای بهبود توجه کودک فراهم کنند.
چه زمانی به گفتاردرمانگر مراجعه کنیم؟
- اگر کودک در تمرکز روزانه مشکل دارد
- درک و پردازش زبانی ضعیف دارد
- به دستورات پاسخ نمی‌دهد یا زود فراموش می‌کند
- در یادگیری یا رفتارهای اجتماعی چالش دارد
جمع‌بندی
توجه، مهارتی بنیادین برای رشد سالم ذهنی، زبانی و تحصیلی کودک است. شناسایی زودهنگام اختلالات توجه، به‌کارگیری راهکارهای تقویتی و بهره‌مندی از درمان‌های تخصصی مانند گفتاردرمانی می‌تواند مسیر رشد کودک را هموار کند. بررسی نسبت تتا به بتا در مغز نیز می‌تواند به تشخیص و درمان مؤثر کمک کند. با حمایت درست، بسیاری از کودکان می‌توانند تمرکز خود را بازیابند و با موفقیت در مسیر زندگی پیش بروند.
تا دیر نشده برای تعیین تایم ویزیت وارزیابی با ما در تماس باشید : 09023219790